Toplumda pek çok olumsuzluk olsa da âlâ insan olmayı seçmenin ve güzellik yapmanın kendimize ve diğerlerine olumlu katkılar sağladığını lisana getiren Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Doğan, “İyilik yaparken, karşı tarafın onurunu korumak da epey değerlidir. Yaptığımız düzgünlük kişi üzerinde bir yük hissettirmemelidir. Yani yalnızca yeterliliği yapmak yetmez, onu zarafetle de yapmak gerekir.” dedi. İyilik yapmak yalnızca diğerlerine değil, tıpkı vakitte uygunluk yapan bireye de memnunluk getirdiğini anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Yapılan araştırmalara nazaran, düzgünlük yapan beşerler, güzellik görenlerden daha memnun oluyor. Düzgünlük, kişinin içsel tatminini artırarak genel memnunluğunu pekiştiriyor.” dedi.
İyilik yapmak beyin ve vücut eczanesini harekete geçirdiğini söyleyen Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Biyokimyasal değişiklikler, kişinin daha huzurlu, sakin ve keyifli hissetmesini sağlar. Bu da ruhsal ve fizikî sıhhati olumlu biçimde takviyeler. Tüm bunlardan yola çıkarak, yeterlilik güzelleştiriyor diyebiliriz.” dedi.
Üsküdar Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Doğan, yeterliliğin insan omurundaki değerine değindi.
İnsanlar, bazen sevgi dolu ve nazik, bazen de zalim ve makus olabilirler
Yazar Leo Buscaglia’nın “Bir dokunuşun, bir gülümsemenin, nazik bir kelamın, içten bir dinlemenin, samimi bir iltifatın ya da hayatı dönüştürme potansiyeline sahip en küçük bir ihtimam göstermenin gücünü hafife alıyoruz” kelamına atıfta bulunan Prof. Dr. Tayfun Doğan, tarih boyunca insanların birbirlerine hem memnunluk hem de acı kaynağı olduğunu söyledi.
İnsanlar ortasında bencil ve acımasız davrananlar olduğu üzere, diğerlerine yardım eden ve fedakâr davrananlar da bulunduğunu kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, şöyle devam etti:
“Yapılan deneyler, 14-18 aylık bebeklerin, tanımadıkları birine yardım etmeye eğilimli olduklarını göstermektedir. Ayrıyeten, bebeklerin güzel ve berbat karakterleri ayırt edebildikleri ve düzgün karakteri ödüllendirme eğiliminde oldukları da gözlemlenmiştir. Bu ve gibisi pek çok deney, doğuştan gelen bir ahlak ve adalet hissine sahip olduğumuza kanıt olarak gösterilmektedir. Bununla birlikte beşerler, bazen sevgi dolu ve nazik bazen de zalim ve makûs olabilirler. Psikologlar, insanların her iki potansiyeli de taşıdığını belirtmektedirler. Bu durum, içimizde hem güzellik hem de kötülük tohumlarını barındırdığımızı ve hangisini beslersek onun büyüdüğünü ortaya koymaktadır. Meşhur öyküyü bilirsiniz. Yaşlı Kızılderili, içimizde biri yeterli biri berbat iki kurdun yaşadığını ve daima hengame ettiklerini söyleyince torunu sormuş: ‘Hangisi kazanacak?’ Yaşlı Kızılderi: ‘Hangisini beslersek o kazanacak’ demiş.”
İçinde düzgünlük barındıran insan davranışları neler?
Literatürde içinde düzgünlük barındıran insan davranışlarının prososyal davranışlar olarak nitelendirildiğini anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Prososyal davranışların bünyesinde, özgecilik üzere hiçbir karşılık beklemeksizin, yerine nazaran kendinden fedakarlığı da içeren davranışlar olduğu üzere cömertlik, merhamet, insaniyet, yardımseverlik, iyilikseverlik, büyük gönüllülük, nezaket, şefkat, sevgi, hürmet, özveri ve vefa üzere davranışlar da bulunmaktadır.” dedi.
Merhamet arttıkça memnunluk da artıyor…
Merhametin, insanların zahmetli vakitlerinde onlara takviye olmak, onların acılarını, kederlerini ve sorunlarını anlamak, hafifletmek ya da giderme uğraşı olarak tanımlanabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Merhametin hareket boyutu da kelam hususudur. Merhamet yalnızca bir his değil, tıpkı vakitte aksiyon gerektiren bir davranış biçimidir. Bir kişinin yaşadığı badireyi anlamak, empati yapmak ve ona yardımcı olmak bu sürecin bir kesimidir. Acıma ve merhamet ise birebir şey değildir. Acıma bazen kibir ve üstten bakış duygusu yaratabilecekken, merhamet ilgi ve hürmet üzerine heyetidir. Merhamet eksikliği ise çoklukla acımasız, duyarsız ve katı yürekli olmakla tanımlanır. Merhametsiz bireylerde bencillik ve kıskançlık üzere olumsuz hisler da ağır bir halde görülebilir. Merhamet, toplumsal bağları sağlıklı tutan ve bireylerin memnunluğunu artıran bir faktördür. Yaptığımız bir çalışmada memnunluk ile merhamet ortasında müspet istikamette ilgiler bulmuştuk. Yani, bireylerin merhamet seviyeleri arttıkça memnunluk seviyelerinin de arttığı sonucuna ulaşmıştık.” diye konuştu.
Merhametten maraz doğar mı?
“Merhametten maraz doğar” üzere kelamların, uygunluk yapmanın ya da merhametli olmanın her vakit âlâ sonuçlar doğurmadığını, bazen meselelere yol açabileceğini anlatmak için kullanıldığını da lisana getiren Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Bu kelamlar, birtakım insanların uygunluk yaptıklarında ziyana uğramış olmalarından kaynaklanabilir. Lakin, karşı tarafın makûs davranışını merhametli davranışa bağlamak gerçek değildir. Merhametli olmak, gerçek olanı yapmaktır; karşı tarafın berbatlığı kendi karakterinin bir sonucudur. Bazen beşerler, merhametli olmamayı ya da yeterlilik yapmamayı haklı göstermek için ‘merhametten maraz doğar’ gibi sözleri kullanırlar. Yani, merhamet göstermemenin sebeplerini açıklamak adına bu sözleri rasyonel bir münasebet olarak sunarlar. Lakin, bu atasözünde, bilinen manasının ötesinde, kuralları ihlal eden, cürüm işleyen ve toplumdan dışlanan bireylere merhamet gösterildiğinde, bunun meselelere yol açabileceği anlatılmak isteniyor olabilir.” halinde konuştu.
İyiliği yapmak yetmez, zarafetle de yapmak gerekir!
Kimi vakit uygun olmanın saflık olarak görülebildiğini lakin güzel olmanın her vakit manalı olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Toplumda pek çok olumsuzluk olsa da güzel insan olmayı seçmek ve uygunluk yapmak, kendimize ve diğerlerine olumlu katkılar sağlar. Mario Levi’nin belirttiği üzere, bu denli berbatlığın olduğu bir dünyada güzellik yapmak ve âlâ olmak isyan etmek üzeredir ve bir enayilik değil, güçlü bir duruştur. Pek çok kötülük var olsa da etraf makûs beşerlerle dolu olsa da uygun insan olmaktan vazgeçmemek gerektiğini düşünüyorum. Lakin uygunluk yaparken, karşı tarafın onurunu korumak da hayli kıymetlidir. Yaptığımız güzellik kişi üzerinde bir yük hissettirmemelidir. Yani yalnızca uygunluğu yapmak yetmez, onu zarafetle de yapmak gerekir.” dedi.
İyilik, genetiği de etkiliyor…
Prof. Dr. Tayfun Doğan, yeterlilik yapmanın ruhsal ve fizikî sıhhatimiz üzerindeki tesirine de değinerek, şöyle devam etti:
“İyilik yapmak yalnızca diğerlerine değil, tıpkı vakitte yeterlilik yapan şahsa de memnunluk getiriyor. Yapılan araştırmalara nazaran, güzellik yapan beşerler, uygunluk görenlerden daha keyifli oluyor. Düzgünlük, kişinin içsel tatminini artırarak genel memnunluğunu pekiştiriyor. Yalnızca uygunluk yapmak değil düzgünlüğe şahit olmak da birebir halde insanları keyifli edebilmektedir. Hatta geçmişte yaptığınız bir güzelliği hatırladığınızda bile güya şu anda düzgünlük yapıyormuşsunuz üzere kendinizi yeterli hissedersiniz ve keyifli olursunuz. Yeterlilik yapmanın fizikî sıhhate da olumlu tesirleri var. Nizamlı gönüllülük faaliyetlerinde bulunan şahısların, yaşlılık devirlerinde mevt riski azalmaktadır. Ayrıyeten, diğerlerine yardım etmek, kalp sıhhati üzerinde de olumlu tesirler yapmaktadır. Yapılan araştırmalar, yeterlilik yapmanın gen sözünü bile olumlu istikamette etkileyebileceğini ortaya koymuştur.”
İyilik yapmak beyin ve vücut eczanemizi harekete geçiriyor
İyilik yapmanın beynimizde ve bedenimizde müspet değişikliklere yol açtığını da söyleyen Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Başkalarına yardım etme üzere davranışlar beyin kimyasallarını tesirler ve daha uygun bir ruh haline bürünmemize yardımcı olur. Bilhassa oksitosin, serotonin ve dopamin üzere kimyasalların salınımı artar, gerilim hormonu kortizol ise azalır. Yani güzellik yapmak beyin ve vücut eczanemizi harekete geçiriyor. Örneğin oksitosin hormonu, kalp hastalıklarından korunmaya yardımcı olabilecek anti-inflamatuar özelliklere sahiptir. Oksitosin, ayrıyeten huzur ve sakinlik duygusu yaratır, acıyı azaltır ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Bu biyokimyasal değişiklikler, kişinin daha huzurlu, sakin ve memnun hissetmesini sağlar. Bu da ruhsal ve fizikî sıhhati olumlu biçimde takviyeler. Tüm bunlardan yola çıkarak, düzgünlük düzgünleştiriyor diyebiliriz. Bugün pek çok terapist danışanlarına sistemli yeterlilik davranışlarında bulunmayı önermektedir.” halinde konuştu.
İyilik yapmak, özsaygıyı artırıyor
İyilik yapmanın insanın hayatına mana katan bir hareket olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Başkalarına yardımcı olmak büyük bir manevi tatmin sağlar ve kişi manalı bir şey yaptığı hissiyle dolar. Ayrıyeten yeterlilik yapmak, özsaygıyı artırır. Birey, diğerlerine yardım ettiğinde içsel olarak kendisiyle kıvanç duyar. Faziletli davranışlar gösterdiğinde, kendine olan hürmeti artar ve bu da mental sıhhatini olumlu tarafta tesirler.” dedi.
Nezaket sahibi ve yardımsever birisi olmak cazipliği de artırıyor
Pozitif psikoloji alanında hedonik ahenk ismi verilen bir kavram bulunduğunu ve hedonik ahengin, başlangıçta keyifli eden şeylerin vakitle tesirini kaybetmesi durumu olduğunu anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “İhtiyaç sahiplerine yardım etmek, hedonik ahenkle gayret eder zira uygunluk yaparak, sahip olduğumuz zenginliklerin farkına varırız. Bu da mevcut halimizi takdir etmemizi sağlar ve hasebiyle mutluluğumuzu artırır. Yeterlilik yapmak, toplumsal bağları güçlendirir. Toplumsal takviye ağı kurar, daha sevilen ve güvenilen biri olmamıza yardımcı olur. Özgeci, merhametli, yardımsever insanlara karşı daha yakın hissetmemiz şaşırtan bir durum değildir. Araştırmalar, nezaket sahibi ve yardımsever birisi olmanın cazipliği artırdığını göstermektedir.” diye konuştu.
İyilik toplumsal olarak da yararlar sağlıyor
İyiliğin ferdî olduğu kadar toplumsal manada da yararlar sağladığına vurgu yapan Prof. Dr. Tayfun Doğan, şöyle devam etti:
“İyiliğin ve nezaketin yaygın olduğu toplumlarda genel hayat kalitesi ve memnunluk seviyesi de yüksek olmaktadır. Böylesi toplumlarda, beşerler kendilerini inançta hissetmekte, içinde yaşadıkları topluma ilişkin hissetmekte ve onun gelişmesi için uğraş etmektedirler. Uygunluğun hâkim olduğu toplumlarda bireyler toplumsal ve duygusal dayanağı ağır bir formda hissetmektedirler. Bu durum da yalnızlık ve izole olmuşluk hisleri yaşamalarının önüne geçebilmektedir. Toplum olarak tek bir organizma üzere bütün olarak hareket etmeyi öğrenmemiz gerekiyor. Bu da lakin güzelliği artırmakla mümkün olabilir.”
İyiliği artırmak ismine neler yapılabilir?
Toplum olarak güzellik ve merhameti artırmaya gereksinimimiz olduğunu söz eden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Kötülüğü, nobranlığı, nezaketsizliği ve şiddete eğilimli olmayı havalı olmaktan çıkarmamız gerekiyor. Çocuklarımıza gerek aile içerisinde gerekse okullarda düzgünlük yapmayı öğretmemiz gerekiyor. Bunun da en uygun yolu örnek olmaktır. Zira çocuklar her şeyden çok model alma yoluyla öğrenmektedirler. Bu tıp bir öğrenme de hayatın içinden, yaparak yaşayarak bir öğrenme olduğu için kalıcılığı daha yüksektir. Çocuklar yeterlilik davranışlarına şahit olmalı ve yeterlilik yaptıklarında takdir edilmelidirler. Tüm problem düzgünlüğü bir karakter ve alışkanlık haline getirmektir. Toplumsal medya günümüzde hepimizin his ve davranışlarını etkilemede tahminen de en büyük hisseye sahiptir. Toplumsal medyanın bu gücünden faydalanmalı ve güzellik hareketleri başlatmalıyız. Gördüğümüz nezaket ve güzellik olaylarının yaygınlaşması ve öbürleri tarafından da görülmesi için bir şeyler yapmalıyız. Bunun güzelliğin bilinmeyen yapılması unsuruna ziyan vereceğini düşünmüyorum. Tam bilakis insanların umudunu artıracağına ve güzelliğin yaygınlaşmasına katkı sağlayacağına inanıyorum.” halinde kelamlarına son verdi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı