Aşırı Düşünme ile Başa Çıkma Rehberi
Bozuk plak üzere birtakım kanılara takılmış kendinizi düşünmekten alamıyor, zihniniz fikirlere hapsolmuş ana odaklanamıyor, geçmişin keşkeleriyle yahut geleceğin kuruntuları/kabuslarıyla mı yaşıyorsunuz? Bu durumdan kurtulmak sandığınız kadar sıkıntı değil.
Yeditepe Üniversitesi Psikoloji Kısmı Lideri Doç. Dr. Berke Kırıkkanat, aşırı düşünmeye dair bilgiler vererek bundan kurtulmanın yollarını anlattı.
“Düşüncelerin İçeriğiyle Tükenme Hali”
Bir ya da birden fazla mevzu hakkında zihnimizin fikir seyahatlerine çıkma eğiliminde olduğunu belirten Doç. Dr. Kırıkkanat, düşünceler üzerine düşünme yetimizin (metacognition) bizi öteki canlılardan ayıran kıymetli bir yetimiz olduğuna dikkat çekti. Kırıkkanat, “Düşünceler üzerine düşünmenin sonlarını bilememek bireyi çok düşünme tuzağına düşürmektedir” dedi.
“Aşırı düşünme, tehlikeli, fonksiyonel ve sağlıklı olmayan bir düşünme alışkanlığıdır. Fikirlerin içeriğiyle tükenme halidir” diyen Berke Kırıkkanat, “Aşırı düşünme, aksiyona dönüştürmek yerine bir fikir üzerinde saatlerce vakit harcamayı da içinde barındırır. Karar vermeyi ve harekete geçmeyi zorlaştırır. Sorunu gereğinden fazla ehemmiyet vererek düşünme halini kapsar” tabirlerini kullandı.
Neden Takılıp Kalıyoruz?
• Bireyin hayatının her alanını denetim etme isteği,
• Belirsizliğe tahammülsüzlük,
• Her şeye deva arama eğilimi,
• Pişman olmaktan, başarısız olmaktan korkma,
• Kusursuz olmak için çok çabalama,
• Olayları felaketleştirme, yaşanılmış tecrübeleri çok genelleme, ya daima ya hiç düşünme şekli.
Yol Açtığı Sorunlar
• Düşük ruhsal ve bedensel güç,
• Düşük ömür doyumu,
• Odaklanma sorunları,
• Ruhsal rahatsızlık,
• Uykusuzluk,
• Eylemsizlik hali.
Aşırı Düşünmeden Kurtulmanın Yolları
Doç. Dr. Berke Kırıkkanat, aşırı düşünmeden kurtulmanın yollarını ise şu biçimde sıraladı:
Düşüncelerinizi Fark Edin: Düşünceler üzerine farkındalık, çok düşünme alışkanlığını azaltmada birinci basamağı oluşturur. İlgili niyetleri, ne vakit, nerede ve neye karşı oluşturuyorsunuz? Şuurlu farkındalık idmanlarıyla; şu an ne düşünüyorsunuz ve bu niyetin sizde ne hissettirdiğini ve hangi çeşit davranışlara yol açtığını gözlemleme fırsatı bulabilirsiniz. “Bu fikirler, gerçek mi? Şu an yaşanılan sorun, benim yetilerimle denetim edebileceğim bir mevzu mu?”, “Şu anı geçmişin tecrübeleriyle mi yoksa geleceğin korkularıyla karşılıyorum?” üzere yardımcı sorularla, yaşanılan süreci gözlemleme, tanım etme ve bir isim koyma kelam konusu olabilir. Şuurlu farkındalık antrenmanlarıyla kendinizle olan irtibatınızı geliştirebilirsiniz.
Yapabileceklerinize Odaklanın: Güçlü ve geliştirilmesi gereken taraflarınızı tespit edin. Zihin sorunlar için sorduğu sorulara cevap ararken benliğinize ait farkındalığınız ve bilginiz (self-knowledge) yapabileceklerinize odaklanmanızı sağlar. İlgili farkındalık, her şeyi çözebilmenin mümkün olmadığını bireye hatırlatmaktadır.
Düşünme Yanlışları Üzerine Çalışın: “Zihnin söylediklerinin gerçeklik hissesi var mı? Bu kanıların bir yararı var mı? Ziyanları neler? Bu durumun öteki bir açıklaması olabilir mi?” üzere yardımcı sorular, bunların sırf niyet olduğuna dair farkındalığı artırır. “Ya daha berbat olursa?” üzere felaketleştirici senaryolar, “Geçen imtihanda yapamadım, artık de yapamam” üzere çok genellemeler, “Kusursuz olmalıyım. Olamazsam biterim” üzere yap daima ya hiç düşünme yanılgıları üzerine çalışma ve alternatif rasyonel düşünme biçimleri geliştirme, çok düşünme alışkanlığını azaltabilir.
Dikkat Dağıtıcı İdmanlar Yapın: Düşüncelerden kurtulmak yahut bastırmak yerine dikkat dağıtıcı idmanlara başvurulabilir. Bunlar ortasında bireyin güzeline giden aktivitelere / hobilere yönelmesi, etrafındaki bir objeyi 5 duyu organıyla, “Nasıl görünüyor, nasıl kokuyor, sesi nasıl, yumuşak mı, tadı var mı üzere sorularla tanımlamaya çalışması, güzeline giden bir yeri hayal etmesi ve o hayali 5 duyu organıyla deneyimlemesi üzere idmanlar destekleyici rol oynar. Kurtulmak yerine evvel gözlemleme, tanıma ve niyetin yarattığı duyguyu kabullenme (Bu bir tasa, bu bir öfke gibi) çok düşünme ile başa çıkmada değerli bir basamaktır.
Kusursuz Olmadığınızı Kabullenin: Hataya, tüm olasılıklara açık olmak, ruhsal esnekliği beraberinde getirir. Hayatın her alanını denetim etmenin mümkün olmadığını kabullenmek belirsizliğe karşı tahammülü arttırır. Kendimizi suçlamadan yanılgı yaptığımızda kendimizi affedebilme çok düşünme girdabına düşmemizi engelleyebilir.
Destekleyici Bir Etrafa Sahip Olmak: Duygular ve kanılar bulaşıcı olduğundan etrafımızdakilerin telaşlı ve olumsuz kelamlarını beynimiz gerçeklik olarak algılayabilir. Bu bağlamda çok düşünme eğilimini tetikleyebilecek bireylerle münasebetleri sonlu tutmak yardımcı olabilir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı